ACCUEIL  |   OPERA OMNIA  |   ŒUVRES CHOISIES  |   POSTÉRITÉ LITTÉRAIRE  |   ÉTUDES  |   TRADUCTIONS ANCIENNES 

I·À Vénus II·À Jules Antoine III·À Melpomène IV·Sur les victoires de Drusus Néron V·À Auguste VI·Hymne à Apollon et à Diane VII·À Manlius Torquatus VIII·À Martius Censorinus IX·À Lollius X·À Ligurinus XI·À Phyllis XII·À P. Virgile XIII·À Lycé XIV·À Auguste XV·Éloge d'Auguste

I — (AD VENEREM)

• Intermissa, Venus, diu
• rursus bella moues ? Parce precor, precor.
• Non sum qualis eram bonae
• sub regno Cinarae. Desine, dulcium
• mater saeua Cupidinum,
• circa lustra decem flectere mollibus
• iam durum imperiis: abi,
• quo blandae iuuenum te reuocant preces.
• Tempestiuius in domum
• Pauli purpureis ales oloribus
• comissabere Maximi,
• si torrere iecur quaeris idoneum;
• namque et nobilis et decens
• et pro sollicitis non tacitus reis
• et centum puer artium
• late signa feret militiae tuae,
• et, quandoque potentior
• largi muneribus riserit aemuli,
• Albanos prope te lacus
• ponet marmoream sub trabe citrea.
• Illic plurima naribus
• duces tura, lyraque et Berecyntia
• delectabere tibia
• mixtis carminibus non sine fistula;
• illic bis pueri die
• numen cum teneris uirginibus tuum
• laudantes pede candido
• in morem Salium ter quatient humum.
• Me nec femina nec puer
• iam nec spes animi credula mutui
• nec certare iuuat mero
• nec uincire nouis tempora floribus.
• Sed cur heu, Ligurine, cur
• manat rara meas lacrima per genas ?
• Cur facunda parum decoro
• inter uerba cadit lingua silentio ?
• Nocturnis ego somniis
• iam captum teneo, iam uolucrem sequor
• te per gramina Martii
• campi, te per aquas, dure, uolubilis.

II — (AD IVLIVM ANTONIVM)

• Pindarum quisquis studet aemulari,
• Iulle, ceratis ope Daedalea
• nititur pinnis, uitreo daturus
• nomina ponto.
   
• Monte decurrens uelut amnis, imbres
• quem super notas aluere ripas,
• feruet inmensusque ruit profundo
• Pindarus ore,
   
• laurea donandus Apollinari,
• seu per audacis noua dithyrambos
• uerba deuoluit numerisque fertur
• lege solutis,
   
• seu deos regesque canit, deorum
• sanguinem, per quos cecidere iusta
• morte Centauri, cecidit tremendae
• flamma Chimaerae,
   
• siue quos Elea domum reducit
• palma caelestis pugilemue equomue
• dicit et centum potiore signis
• munere donat,
   
• flebili sponsae iuuenemue raptum
• plorat et uiris animumque moresque
• aureos educit in astra nigroque
• inuidet Orco.
   
• Multa Dircaeum leuat aura cycnum,
• tendit, Antoni, quotiens in altos
• nubium tractus; ego apis Matinae
• more modoque
   
• grata carpentis thyma per laborem
• plurimum circa nemus uuidique
• Tiburis ripas operosa paruus
• carmina fingo.
   
• Concines maiore poeta plectro
• Caesarem, quandoque trahet ferocis
• per sacrum cliuum merita decorus
• fronde Sygambros;
   
• quo nihil maius meliusue terris
• fata donauere bonique diui
• nec dabunt, quamuis redeant in aurum
• tempora priscum.
   
• Concines laetosque dies et urbis
• publicum ludum super impetrato
• fortis Augusti reditu forumque
• litibus orbum.
   
• Tum meae, si quid loquar audiendum,
• uocis accedet bona pars, et: 'O sol
• pulcher, o laudande !' canam recepto
• Caesare felix;
   
• teque, dum procedis, io Triumphe !
• non semel dicemus, io Triumphe !
• ciuitas omnis, dabimusque diuis
• tura benignis.
   
• Te decem tauri totidemque uaccae,
• me tener soluet uitulus, relicta
• matre qui largis iuuenescit herbis
• in mea uota,
   
• fronte curuatos imitatus ignis
• tertius lunae referentis ortum,
• qua notam duxit niueus uideri,
• cetera fuluus.

III — (AD MELPOMENEN)

• Quem tu, Melpomene, semel
• nascentem placido lumine uideris,
• illum non labor Isthmius
• clarabit pugilem, non equus impiger
• curru ducet Achaico
• uictorem, neque res bellica Deliis
• ornatum foliis ducem,
• quod regum tumidas contuderit minas,
• ostendet Capitolio;
• sed quae Tibur aquae fertile praefluunt
• et spissae nemorum comae
• fingent Aeolio carmine nobilem.
• Romae principis urbium
• dignatur suboles inter amabilis
• uatum ponere me choros,
• et iam dente minus mordeor inuido.
• O testudinis aureae
• dulcem quae strepitum, Pieri, temperas,
• o mutis quoque piscibus
• donatura cycni, si libeat, sonum,
• totum muneris hoc tui est,
• quod monstror digito praetereuntium
• Romanae fidicen lyrae;
• quod spiro et placeo, si placeo, tuum est.

IV — (DRVSI NERONIS VICTORIAM CELEBRAT)

• Qualem ministrum fulminis alitem,
• cui rex deorum regnum in auis uagas
• permisit expertus fidelem
• Iuppiter in Ganymede flauo,
   
• olim iuuentas et patrius uigor
• nido laborum protulit inscium
• uernique iam nimbis remotis
• insolitos docuere nisus
   
• uenti pauentem, mox in ouilia
• demisit hostem uiuidus impetus,
• nunc in reluctantis dracones
• egit amor dapis atque pugnae;
   
• qualemue laetis caprea pascuis
• intenta fuluae matris ab ubere
• iam lacte depulsum leonem
• dente nouo peritura uidit:
   
• uidere Raeti bella sub Alpibus
• Drusum gerentem; Vindelici quibus
• mos unde deductus per omne
• tempus Amazonia securi
   
• dextras obarmet, quaerere distuli,
• nec scire fas est omnia sed diu
• lateque uictrices cateruae
• consiliis iuuenis reuictae
   
• sensere, quid mens rite, quid indoles
• nutrita faustis sub penetralibus
• posset, quid Augusti paternus
• in pueros animus Nerones.
   
• Fortes creantur fortibus et bonis;
• est in iuuencis, est in equis patrum
• uirtus neque inbellem feroces
• progenerant aquilae columbam;
   
• doctrina sed uim promouet insitam
• rectique cultus pectora roborant;
• utcumque defecere mores,
• indecorant bene nata culpae.
   
• Quid debeas, o Roma, Neronibus,
• testis Metaurum flumen et Hasdrubal
• deuictus et pulcher fugatis
• ille dies Latio tenebris,
   
• qui primus alma risit adorea,
• dirus per urbes Afer ut Italas
• ceu flamma per taedas uel Eurus
• per Siculas equitauit undas.
   
• Post hoc secundis usque laboribus
• Romana pubes creuit et impio
• uastata Poenorum tumultu
• fana deos habuere rectos;
   
• dixitque tandem perfidus Hannibal:
• 'Cerui, luporum praeda rapacium,
• sectamur ultro, quos opimus
• fallere et effugere est triumphus.
   
• Gens, quae cremato fortis ab Ilio
• iactata Tuscis aequoribus sacra
• natosque maturosque patres
• pertulit Ausonias ad urbes,
   
• duris ut ilex tonsa bipennibus
• nigrae feraci frondis in Algido,
• per damna, per caedes ab ipso
• ducit opes animumque ferro.
   
• Non hydra secto corpore firmior
• uinci dolentem creuit in Herculem,
• monstrumue submisere Colchi
• maius Echioniaeue Thebae.
   
• Merses profundo, pulchrior euenit;
• luctere, multa proruet integrum
• cum laude uictorem geretque
• proelia coniugibus loquenda.
   
• Carthagini iam non ego nuntios
• mittam superbos; occidit, occidit
• spes omnis et fortuna nostri
• nominis Hasdrubale interempto.
   
• Nil Claudiae non perficient manus,
• quas et benigno numine Iuppiter
• defendit et curae sagaces
• expediunt per acuta belli'.

V — (AD AVGVSTVM)

• Diuis orte bonis, optume Romulae
• custos gentis, abes iam nimium diu;
• maturum reditum pollicitus patrum
• sancto consilio redi.
   
• Lucem redde tuae, dux bone, patriae;
• instar ueris enim uoltus ubi tuus
• adfulsit populo, gratior it dies
• et soles melius nitent.
   
• Vt mater iuuenem, quem Notus inuido
• flatu Carpathii trans maris aequora
• cunctantem spatio longius annuo
• dulci distinet a domo,
   
• uotis omnibusque et precibus uocat,
• curuo nec faciem litore dimouet,
• sic desideriis icta fedelibus
• quaerit patria Caesarem.
   
• Tutus bos etenim rura perambulat,
• nutrit rura Ceres almaque Faustitas,
• pacatum uolitant per mare nauitae,
• culpari metuit fides,
   
• nullis polluitur casta domus stupris,
• mos et lex maculosum edomuit nefas,
• laudantur simili prole puerperae,
• culpam poena premit comes.
   
• Quis Parthum paueat, quis gelidum Scythen,
• quis Germania quos horrida parturit
• fetus incolumi Caesare ? Quis ferae
• bellum curet Hiberiae ?
   
• Condit quisque diem collibus in suis
• et uitem uiduas ducit ad arbores;
• hinc ad uina redit laetus et alteris
• te mensis adhibet deum;
   
• te multa prece, te prosequitur mero
• defuso pateris et Laribus tuum
• miscet numen, uti Graecia Castoris
• et magni memor Herculis.
   
• 'Longas o utinam, dux bone, ferias
• praestes Hesperiae !' dicimus integro
• sicco mane die, dicimus uuidi,
• cum sol Oceano subest.

VI — (IN APOLLINEM ET DIANAM)

• Diue, quem proles Niobea magnae
• uindicem linguae Tityosque raptor
• sensit et Troiae prope uictor altae
• Pthius Achilles,
   
• ceteris maior, tibi miles impar,
• filius quamuis Thetidis marinae
• Dardanas turris quateret tremenda
• cuspide pugnax.
   
• Ille mordaci uelut icta ferro
• pinus aut inpulsa cupressus Euro
• procidit late posuitque collum in
• puluere Teucro;
   
• ille non inclusus equo Mineruae
• sacra mentito male feriatos
• troas et laetam Priami choreis
• falletet aulam;
   
• sed palam captis grauis, heu nefas, heu !
• nescios fari pueros Achiuis
• ureret flammis, etiam latentem
• matris in aluo,
   
• ni tuis flexus Venerisque gratae
• uocibus diuom pater adnuisset
• rebus Aeneae potiore ductos
• alite muros.
   
• Doctor argutae fidicen Thaliae,
• Phoebe, qui Xantho lauis amne crinis,
• Dauniae defende decus Camenae,
• leuis Agyieu.
   
• Spiritum Phoebus mihi, Phoebus artem
• carminis nomenque dedit poetae.
• Virginum primae puerique claris
• patribus orti,
   
• Deliae tutela deae, fugacis
• lyncas et ceruos cohibentis arcu,
• Lesbium seruate pedem meique
• pollicis ictum,
   
• rite Latonae puerum canentes,
• rite crescentem face Noctilucam,
• prosperam frugum celeremque pronos
• uoluere mensis.
   
• Nupta iam dices: 'Ego dis amicum,
• saeculo festas referente luces,
• reddidi carmen docilis modorum
• uatis Horati.'

VII — (AD MANLIVM TORQVATVM)

• Diffugere niues, redeunt iam gramina campis
• arboribus comae;
• mutat terra uices et decrescentia ripas
• flumina praetereunt;
• Gratia cum Nymphis geminisque sororibus audet
• ducere nuda chorus.
• Inmortalia ne speres, monet annus et almum
• quae rapit hora diem.
• Frigora mitescunt Zephyris, uer proterit aestas,
• interitura simul
• pomifer autumnus fruges effuderit, et mox
• bruma recurrit iners.
• Damna tamen celeres reparant caelestia lunae:
• non ubi decidimus
• quo pater Aeneas, quo diues Tullus et Ancus,
• puluis et umbra sumus.
• Quis scit an adiciant hodiernae crastina summae
• tempora di superi ?
• Cuncta manus auidas fugient heredis, amico
• quae dederis animo.
• Cum semel occideris et de te splendida Minos
• fecerit arbitria,
• non, Torquate, genus, non te facundia, non te
• restituet pietas;
• infernis neque enim tenebris Diana pudicum
• liberat Hippolytum,
• nec Lethaea ualet Theseus abrumpere caro
• uincula Pirithoo.

VIII — (AD MARTIVM CENSORINVM)

• Donarem pateras grataque commodus,
• Censorine, meis aera sodalibus,
• donarem tripodas, praemia fortium
• Graiorum neque tu pessuma munerum
• ferres, diuite me scilicet artium
• quas aut Parrhasius protulit aut Scopas,
• hic saxo, liquidis ille coloribus
• sollers nunc hominem ponere, nunc deum.
• Sed non haec mihi uis, non tibi talium
• res est aut animus deliciarum egens.
• Gaudes carminibus; carmina possumus
• donare et pretium dicere muneri.
• Non incisa notis marmora publicis,
• per quae spiritus et uita redit bonis
• post mortem ducibus, non celeres fugae
• reiectaeque retrorsum Hannibalis minae,
• non incendia Carthaginis impiae
• eius, qui domita nomen ab Africa
• lucratus rediit, clarius indicant
• laudes quam Calabrae Pierides, neque,
• si chartae sileant quod bene feceris,
• mercedem tuleris. Quid foret Iliae
• Mauortisque puer, si taciturnitas
• obstaret meritis inuida Romuli ?
• Ereptum Stygiis fluctibus Aeacum
• uirtus et fauor et lingua potentium
• uatum diuitibus consecrat insulis.
• Dignum laude irum Musa uetat mori,
• caelo Musa beat. Sic Iouis interest
• optatis epulis impiger Hercules,
• clarum Tyndaridae sidus ab infimis
• quassas eripiunt aequoribus rates,
• ornatus uiridi tempora pampino
• Liber uota bonos ducit ad exitus.

IX — (AD LOLLIVM)

• Ne forte credas interitura quae
• longe sonantem natus ad Aufidum
• non ante uolgatas per artis
• uerba loquor socianda chordis:
   
• non, si priores Maeonius tenet
• sedes Homerus, Pindaricae latent
• Ceaeque et Alcaei minaces
• Stesichoriue graues Camenae;
   
• nec siquid olim lusit Anacreon,
• deleuit aetas; spirat adhuc amor
• uiuuntque commissi calores
• Aeoliae fidibus puellae.
   
• Non sola comptos arsit adulteri.
• crines et aurum uestibus inlitum
• mirata regalisque cultus
• et comites Helene Lacaena
   
• primusue Teucer tela Cydonio
• direxit arcu; non semel Ilios
• uexata; non pugnauit ingens
• Idomeneus Sthenelusue solus
   
• dicenda Musis proelia; non ferox
• Hector uel acer Deiphobus grauis
• excepit ictus pro pudicis
• coniugibus puerisque primus.
   
• Vixere fortes ante Agamemnona
• multi; sed omnes inlacrimabiles
• urgentur ignotique longa
• nocte, carent quia uate sacro.
   
• Paulum sepultae distat inertiae
• celata uirtus. Non ego te meis
• chartis inornatum silebo
• totue tuos patiar labores
   
• impune, Lolli, carpere liuidas
• obliuiones. Est animus tibi
• rerumque prudens et secundis
• temporibus dubiisque rectus,
   
• uindex auarae fraudis et abstinens
• ducentis ad se cuncta pecuniae,
• consulque non unius anni,
• sed quotiens bonus atque fidus
   
• iudex honestum praetulit utili,
• reiecit alto dona nocentium
• uoltu, per obstantis cateruas
• explicuit sua uictor arma.
   
• Non possidentem multa uocaueris
• recte beatum; rectius occupat
• nomen beati, qui deorum
• muneribus sapienter uti
   
• duramque callet pauperiem pati
• peiusque leto flagitium timet,
• non ille pro caris amicis
• aut patria timidus perire.

X — (AD LIGVRINVM)

• O crudelis adhuc et Veneris muneribus potens,
• insperata tuae cum ueniet pluma superbiae
• et, quae nunc umeris inuolitant, deciderint comae,
• nunc et qui color est puniceae flore prior rosae
• mutatus Ligurinum in faciem uerterit hispidam,
• dices, heu, quotiens te speculo uideris alterum:
• 'Quae mens est hodie, cur eadem non puero fuit,
• uel cur his animis incolumes non redeunt genae ?'

XI — (AD PHYLLIDEN)

• Est mihi nonum superantis annum
• plenus Albani cadus, est in horto,
• Phylli, nectendis apium coronis,
• est hederae uis
   
• multa, qua crinis religata fulges,
• ridet argento domus, ara castis
• uincta uerbenis auet immolato
• spargier agno;
   
• cuncta festinat manus, huc et illuc
• cursitant mixtae pueris puellae,
• sordidum flammae trepidant rotantes
• uertice fumum.
   
• Vt tamen noris quibus aduoceris
• gaudiis, Idus tibi sunt agendae,
• qui dies mensem Veneris marinae
• findit Aprilem,
   
• iure sollemnis mihi sanctiorque
• paene natali proprio, quod ex hac
• luce Maecenas meus affluentis
• ordinat annos.
   
• Telephum, quem tu petis, occupauit
• non tuae sortis iuuenem puella
• diues et lasciua tenetque grata
• compede uinctum.
   
• Terret ambustus Phaethon auaras
• spes et exemplum graue praebet ales
• Pegasus terrenum equitem grauatus
• Bellerophontem,
   
• semper ut te digna sequare et ultra
• quam licet sperare nefas putando
• disparem uites. Age iam, meorum
• finis amorum
   
• (non enim posthac alia calebo
• femina), condisce modos, amanda
• uoce quos reddas; minuentur atrae
• carmine curae.

XII — (AD P. VIRGILIVM)

• Iam ueris comites, quae mare temperant,
• impellunt animae lintea Thraciae,
• iam nec prata rigent, nec fluuii strepunt
• hiberna niue turgidi.
   
• Nidum ponit, Ityn flebiliter gemens,
• infelix auis et Cecropiae domus
• aeternum obprobrium, quod male barbaras
• regum est ulta libidines.
   
• Dicunt in tenero gramine pinguium
• custodes ouium carmina fistula
• delectantque deum, cui pecus et nigri
• colles Arcadiae placent.
   
• Adduxere sitim tempora, Vergili;
• sed pressum Calibus ducere Liberum
• si gestis, iuuenum nobilium cliens,
• nardo uina merebere.
   
• Nardi paruus onyx eliciet cadum,
• qui nunc Sulpiciis accubat horreis,
• spes donare nouas largus amaraque
• curarum eluere efficax.
   
• Ad quae si properas gaudia, cum tua
• uelox merce ueni; non ego te meis
• inmunem meditor tinguere poculis,
• plena diues ut in domo.
   
• Verum pone moras et studium lucri,
• nigrorumque memor, dum licet, ignium
• misce stultitiam consiliis breuem:
• dulce est desipere in loco.

XIII — (AD LYCEN)

• Audiuere, Lyce, di mea uota, di
• audiuere, Lyce: fis anus, et tamen
• uis formosa uideri
• ludisque et bibis impudens
   
• et cantu tremulo pota Cupidinem
• lentum sollicitas. Ille uirentis et
• doctae psallere Chiae
• pulchris excubat in genis.
   
• Importunus enim transuolat aridas
• quercus et refugit te quia luridi
• dentes, te quia rugae
• turpant et capitis niues.
   
• Nec Coae referunt iam tibi purpurae
• nec cari lapides tempora, quae semel
• notis condita fastis
• inclusit uolucris dies.
   
• Quo fugit Venus, heu, quoue color, decens
• quo motus ? Quid habes illius, illius,
• quae spirabat amores,
• quae me surpuerat mihi,
   
• felix post Cinaram notaque et artium
• gratarum facies ? Sed Cinarae breuis
• annos fata dederunt,
• seruatura diu parem
   
• cornicis uetulae temporibus Lycen,
• possent ut iuuenes uisere feruidi
• multo non sine risu
• dilapsam in cineres facem.

XIV — (AD AVGVSTVM)

• Quae cura patrum quaeue Quiritium
• plenis honorum muneribus tuas,
• Auguste, uirtutes in aeuum
• per titulos memoresque fastus
   
• aeternet, o qua sol habitabilis
• inlustrat oras maxime principum ?
• quem legis expertes Latinae
• Vindelici didicere nuper
   
• quid Marte posses. Milite nam tuo
• Drusus Genaunos, inplacidum genus,
• Breunosque uelocis et arces
• Alpibus impositas tremendis
   
• deiecit acer plus uice simplici.
• Maior Neronum mox graue proelium
• commisit immanisque Raetos
• auspiciis pepulit secundis,
   
• spectandus in certamine Martio,
• deuota morti pectora liberae
• quanti fatigaret ruinis,
• indomitas prope qualis undas
   
• exercet Auster Pleiadum choro
• scindente nubes, impiger hostium
• uexare turmas et frementem
• mittere equum medios per ignis.
   
• Sic tauriformis uoluitur Aufidus,
• qui regna Dauni praefluit Apuli,
• cum saeuit horrendamque cultis
• diluuiem meditatur agris,
   
• ut barbarorum Claudius agmina
• ferrata uasto diruit impetu
• primosque et extremos metendo
• strauit humum sine clade uictor,
   
• te copias, te consilium et tuos
• praebente diuos. Nam tibi quo die
• portus Alexandrea supplex
• et uacuam patefecit aulam,
   
• Fortuna lustro prospera tertio
• belli secundos reddidit exitus
• laudemque et optatum peractis
• imperiis decus arrogauit.
   
• Te Cantaber non ante domabilis
• Medusque et Indus, te profugus Scythes
• miratur, o tutela praesens
• Italiae dominaeque Romae;
   
• te fontium qui celat origines
• Nilusque et Hister, te rapidus Tigris,
• te beluosus qui remotis
• obstrepit Oceanus Britannis,
   
• te non pauentis funera Galliae
• duraeque tellus audit Hiberiae,
• te caede gaudentes Sygambri
• compositis uenerantur armis.

XV — (AVGVSTI LAVDES)

• Phoebus uolentem proelia me loqui
• uictas et urbes increpuit lyra,
• ne parua Tyrrhenum per aequor
• uela darem. Tua, Caesar, aetas
   
• fruges et agris rettulit uberes
• et signa nostro restituit Ioui
• derepta Parthorum superbis
• postibus et uacuum duellis
   
• Ianum Quirini clausit et ordinem
• rectum euaganti frena licentiae
• iniecit emouitque culpas
• et ueteres reuocauit artes
   
• per quas Latinum nomen et Italae
• creuere uires famaque et imperi
• porrecta maiestas ad ortus
• solis ab Hesperio cubili.
   
• Custode rerum Caesare non furor
• ciuilis aut uis exiget otium,
• non ira, quae procudit enses
• et miseras inimicat urbes.
   
• Non qui profundum Danuuium bibunt
• edicta rumpent Iulia, non Getae,
• non Seres infidique Persae,
• non Tanain prope flumen orti.
   
• Nosque et profestis lucibus et sacris
• inter iocosi munera Liberi
• cum prole matronisque nostris
• rite deos prius adprecati,
   
• uirtute functos more patrum duces
• Lydis remixto carmine tibiis
• Troiamque et Anchisen et almae
• progeniem Veneris canemus.

 ACCUEIL  |   OPERA OMNIA  |   ŒUVRES CHOISIES  |   POSTÉRITÉ LITTÉRAIRE  |   ÉTUDES  |   TRADUCTIONS ANCIENNES 

[ XHTML 1.0 Strict ]  —  [ CSS ]