SERMONVM LIBER SECVNDVS — Satires II

I·Horace délibère avec l'un de ses amis s'il doit s'abstenir de composer des satires.
II·L'auteur énumère et censure les manies et les dépravations de la gourmandise.
III·Tous les hommes sont également fous, mais chacun a sa folie.
IV·Horace tourne en ridicule les préceptes des épicuriens sur l'art culinaire et les mets recherchés.
V·L'art de s'enrichir.
VI·Parallèle de la vie paisible de la campagne et des tourments de la ville.
VII·Dave, usant de la liberté des Saturnales, adresse de fortes réprimandes à son maître.
VIII·Description plaisante du souper de Nasidienus.

I — (CVM AMICO DELIBERAT VTRVM A SCRIBENDIS SATIRIS DEBEAT ABSTINERE)

'Sunt quibus in satura uidear nimis acer et ultra
legem tendere opus; sine neruis altera quidquid
conposui pars esse putat similisque meorum
mille die uersus deduci posse. Trebati,
quid faciam ? praescribe.' 'quiescas.' 'ne faciam, inquis,
omnino uersus ?' 'aio.' 'peream male, si non
optimum erat; uerum nequeo dormire.' 'ter uncti
transnanto Tiberim, somno quibus est opus alto,
inriguumque mero sub noctem corpus habento.
aut si tantus amor scribendi te rapit, aude
Caesaris inuicti res dicere, multa laborum
praemia laturus.' 'cupidum, pater optime, uires
deficiunt; neque enim quiuis horrentia pilis
agmina nec fracta pereuntis cuspide Gallos
aut labentis equo describit uolnera Parthi.'
'attamen et iustum poteras et scribere fortem,
Scipiadam ut sapiens Lucilius.' 'haud mihi dero,
cum res ipsa feret: nisi dextro tempore Flacci
uerba per attentam non ibunt Caesaris aurem:
cui male si palpere, recalcitrat undique tutus.'
'quanto rectius hoc quam tristi laedere uersu
Pantolabum scurram Nomentanumque nepotem,
cum sibi quisque timet, quamquam est intactus, et odit.'
'quid faciam ? saltat Milonius, ut semel icto
accessit feruor capiti numerusque lucernis;
Castor gaudet equis, ouo prognatus eodem
pugnis; quot capitum uiuunt, totidem studiorum
milia: me pedibus delectat claudere uerba
Lucili ritu, nostrum melioris utroque.
ille uelut fidis arcana sodalibus olim
credebat libris neque, si male cesserat, usquam
decurrens alio neque, si bene; quo fit ut omnis
uotiua pateat ueluti descripta tabella
uita senis. sequor hunc, Lucanus an Apulus anceps;
nam Venusinus arat finem sub utrumque colonus,
missus ad hoc pulsis, uetus est ut fama, Sabellis,
quo ne per uacuum Romano incurreret hostis,
siue quod Apula gens seu quod Lucania bellum
incuteret uiolenta. sed hic stilus haud petet ultro
quemquam animantem et me ueluti custodiet ensis
uagina tectus: quem cur destringere coner
tutus ab infestis latronibus ? o pater et rex
Iuppiter, ut pereat positum robigine telum
nec quisquam noceat cupido mihi pacis ! at ille,
qui me conmorit—melius non tangere, clamo—,
flebit et insignis tota cantabitur urbe.
Ceruius iratus leges minitatur et urnam,
Canidia Albuci, quibus est inimica, uenenum,
grande malum Turius, siquid se iudice certes.
ut quo quisque ualet suspectos terreat utque
imperet hoc natura potens, sic collige mecum:
dente lupus, cornu taurus petit: unde nisi intus
monstratum ? Scaeuae uiuacem crede nepoti
matrem: nil faciet sceleris pia dextera—mirum,
ut neque calce lupus quemquam neque dente petit bos—,
sed mala tollet anum uitiato melle cicuta.
ne longum faciam: seu me tranquilla senectus
exspectat seu mors atris circumuolat alis,
diues, inops, Romae, seu fors ita iusserit, exsul,
quisquis erit uitae scribam color.' 'o puer, ut sis
uitalis metuo et maiorum nequis amicus
frigore te feriat.' 'quid ? cum est Lucilius ausus
primus in hunc operis conponere carmina morem
detrahere et pellem, nitidus qua quisque per ora
cederet, introrsum turpis: num Laelius aut qui
duxit ab oppressa meritum Karthagine nomen
ingenio offensi aut laeso doluere Metello
famosisque Lupo cooperto uersibus ? atqui
primores populi arripuit populumque tributim,
scilicet uni aequos uirtuti atque eius amicis.
quin ubi se a uolgo et scaena in secreta remorant
uirtus Scipiadae et mitis sapientia Laeli,
nugari cum illo et discincti ludere, donec
decoqueretur holus, soliti. quidquid sum ego, quamuis
infra Lucili censum ingeniumque, tamen me
cum magnis uixisse inuita fatebitur usque
inuidia et fragili quaerens inlidere dentem
offendet solido—nisi quid tu, docte Trebati,
dissentis.' 'equidem nihil hinc diffindere possum.
sed tamen ut monitus caueas, ne forte negoti
incutiat tibi quid sanctarum inscitia legum:
si mala condiderit in quem quis carmina, ius est
iudiciumque.' 'esto, siquis mala; sed bona siquis
iudice condiderit laudatus Caesare ? siquis
opprobriis dignum latrauerit, integer ipse ?'
'soluentur risu tabulae, tu missus abibis.'

II — (VARIOS GVLAE ERRORES AC FLAGITIA RECENSET ET INCREPAT)

Quae uirtus et quanta, boni, sit uiuere paruo
— nec meus hic sermo est, sed quae praecepit Ofellus
rusticus, abnormis sapiens crassaque Minerua —,
discite non inter lances mensasque nitentis,
cum stupet insanis acies fulgoribus et cum
adclinis falsis animus meliora recusat,
uerum hic inpransi mecum disquirite. cur hoc ?
dicam, si potero. male uerum examinat omnis
corruptus iudex. leporem sectatus equoue
lassus ab indomito uel, si Romana fatigat
militia adsuetum graecari — seu pila uelox
molliter austerum studio fallente laborem,
seu te discus agit, pete cedentem aera disco:
cum labor extuderit fastidia, siccus, inanis
sperne cibum uilem; nisi Hymettia mella Falerno
ne biberis diluta. foris est promus, et atrum
defendens piscis hiemat mare: cum sale panis
latrantem stomachum bene leniet. unde putas aut
qui partum ? non in caro nidore uoluptas
summa, sed in te ipso est. tu pulmentaria quaere
sudando: pinguem uitiis albumque neque ostrea
nec scarus aut poterit peregrina iuuare lagois.
uix tamen eripiam, posito pauone uelis quin
hoc potius quam gallina tergere palatum,
corruptus uanis rerum, quia ueneat auro
rara auis et picta pandat spectacula cauda:
tamquam ad rem attineat quidquam. num uesceris ista,
quam laudas, pluma ? cocto num adest honor idem ?
carne tamen quamuis distat nil, hac magis illam
inparibus formis deceptum te petere esto:
unde datum sentis, lupus hic Tiberinus an alto
captus hiet ? pontisne inter iactatus an amnis
ostia sub Tusci ? laudas, insane, trilibrem
mullum, in singula quem minuas pulmenta necesse est.
ducit te species, uideo: quo pertinet ergo
proceros odisse lupos ? quia scilicet illis
maiorem natura modum dedit, his breue pondus:
ieiunus raro stomachus uolgaria temnit.
'porrectum magno magnum spectare catino
uellem' ait Harpyiis gula digna rapacibus. at uos
praesentes, Austri, coquite horum obsonia. quamquam
putet aper rhombusque recens, mala copia quando
aegrum sollicitat stomachum, cum rapula plenus
atque acidas mauolt inulas. necdum omnis abacta
pauperies epulis regum: nam uilibus ouis
nigrisque est oleis hodie locus. haud ita pridem
Galloni praeconis erat acipensere mensa
infamis. quid ? tunc rhombos minus aequor alebat ?
tutus erat rhombus tutoque ciconia nido,
donec uos auctor docuit praetorius. ergo
siquis nunc mergos suauis edixerit assos,
parebit praui docilis Romana iuuentus.
sordidus a tenui uictu distabit Ofello
iudice: nam frustra uitium uitaueris illud,
si te alio prauum detorseris. Auidienus,
cui Canis ex uero dictum cognomen adhaeret,
quinquennis oleas est et siluestria corna
ac nisi mutatum parcit defundere uinum et
cuius odorem olei nequeas perferre, licebit
ille repotia, natalis aliosue dierum
festos albatus celebret, cornu ipse bilibri
caulibus instillat, ueteris non parcus aceti.
quali igitur uictu sapiens utetur et horum
utrum imitabitur ? hac urget lupus, hac canis, aiunt.
mundus erit, qua non offendat sordibus atque
in neutram partem cultus miser. hic neque seruis,
Albuci senis exemplo, dum munia didit,
saeuus erit, nec sic ut simplex Naeuius unctam
conuiuis praebebit aquam: uitium hoc quoque magnum.
accipe nunc, uictus tenuis quae quantaque secum
adferat. in primis ualeas bene; nam uariae res
ut noceant homini credas, memor illius escae,
quae simplex olim tibi sederit. at simul assis
miscueris elixa, simul conchylia turdis,
dulcia se in bilem uertent stomachoque tumultum
lenta feret pituita. uides, ut pallidus omnis
cena desurgat dubia ? quin corpus onustum
hesternis uitiis animum quoque praegrauat una
atque adfigit humo diuinae particulam aurae.
alter ubi dicto citius curata sopori
membra dedit, uegetus praescripta ad munia surgit.
hic tamen ad melius poterit transcurrere quondam,
siue diem festum rediens aduexerit annus,
seu recreare uolet tenuatum corpus, ubique
accedent anni, tractari mollius aetas
imbecilla uolet: tibi quidnam accedet ad istam
quam puer et ualidus praesumis mollitiem, seu
dura ualetudo inciderit seu tarda senectus ?
rancidum aprum antiqui laudabant, non quia nasus
illis nullus erat, sed, credo, hac mente, quod hospes
tardius adueniens uitiatum commodius quam
integrum edax dominus consumeret. hos utinam inter
heroas natum tellus me prima tulisset.
das aliquid famae, quae carmine gratior aurem
occupet humanam ? grandes rhombi patinaeque
grande ferunt una cum damno dedecus. adde
iratum patruum, uicinos, te tibi iniquum
et frustra mortis cupidum, cum deerit egenti
as, laquei pretium. 'iure' inquit 'Trausius istis
iurgatur uerbis: ego uectigalia magna
diuitiasque habeo tribus amplas regibus.' ergo,
quod superat non est melius quo insumere possis ?
cur eget indignus quisquam te diuite ? quare
templa ruunt antiqua deum ? cur, inprobe, carae
non aliquid patriae tanto emetiris aceruo ?
uni nimirum recte tibi semper erunt res,
o magnus posthac inimicis risus. uterne
ad casus dubios fidet sibi certius ? hic qui
pluribus adsuerit mentem corpusque superbum,
an qui contentus paruo metuensque futuri
in pace, ut sapiens, aptarit idonea bello ?
quo magis his credas, puer hunc ego paruus Ofellum
integris opibus noui non latius usum
quam nunc accisis. uideas metato in agello
cum pecore et gnatis fortem mercede colonum
'non ego' narrantem 'temere edi luce profesta
quicquam praeter holus fumosae cum pede pernae.
ac mihi seu longum post tempus uenerat hospes
siue operum uacuo gratus conuiua per imbrem
uicinus, bene erat non piscibus urbe petitis,
sed pullo atque haedo; tum pensilis uua secundas
et nux ornabat mensas cum duplice ficu.
post hoc ludus erat culpa potare magistra
ac uenerata Ceres, ita culmo surgeret alto,
explicuit uino contractae seria frontis.
saeuiat atque nouos moueat Fortuna tumultus:
quantum hinc inminuet ? quanto aut ego parcius aut uos,
o pueri, nituistis, ut huc nouus incola uenit ?
nam propriae telluris erum natura nec illum
nec me nec quemquam statuit: nos expulit ille,
illum aut nequities aut uafri inscitia iuris,
postremum expellet certe uiuacior heres.
nunc ager Umbreni sub nomine, nuper Ofelli
dictus, erit nulli proprius, sed cedet in usum
nunc mihi, nunc alii. quocirca uiuite fortes
fortiaque aduersis opponite pectora rebus.'

III — (AEQVO OMNES, SED VARIO MODO, INSANIRE)

'Sic raro scribis, ut toto non quater anno
membranam poscas, scriptorum quaeque retexens,
iratus tibi, quod uini somnique benignus
nil dignum sermone canas. quid fiet ? at ipsis
Saturnalibus huc fugisti sobrius. ergo
dic aliquid dignum promissis. incipe. nil est.
culpantur frustra calami inmeritusque laborat
iratis natus paries dis atque poetis.
atqui uoltus erat multa et praeclara minantis,
si uacuum tepido cepisset uillula tecto.
quorsum pertinuit stipare Platona Menandro ?
Eupolin, Archilochum, comites educere tantos ?
inuidiam placare paras uirtute relicta ?
contemnere miser. uitanda est inproba Siren
desidia, aut quidquid uita meliore parasti
ponendum aequo animo.' 'di te, Damasippe, deaeque
uerum ob consilium donent tonsore. sed unde
tam bene me nosti ?' 'postquam omnis res mea Ianum
ad medium fracta est, aliena negotia curo
excussus propriis. olim nam quaerere amabam,
quo uafer ille pedes lauisset Sisyphus aere,
quid scalptum infabre, quid fusum durius esset.
callidus huic signo ponebam milia centum;
hortos egregiasque domos mercarier unus
cum lucro noram; unde frequentia Mercuriale
inposuere mihi cognomen compita.' 'noui
et miror morbi purgatum te illius. atqui
emouit ueterem mire nouus, ut solet, in cor
traiecto lateris miseri capitisue dolore,
ut lethargicus hic cum fit pugil et medicum urget.
dum nequid simile huic, esto ut libet.' 'o bone, ne te
frustrere: insanis et tu stultique prope omnes,
siquid Stertinius ueri crepat, unde ego mira
descripsi docilis praecepta haec, tempore quo me
solatus iussit sapientem pascere barbam
atque a Fabricio non tristem ponte reuerti.
nam male re gesta cum uellem mittere operto
me capite in flumen, dexter stetit et "caue faxis
te quicquam indignum. pudor" inquit "te malus angit,
insanos qui inter uereare insanus haberi.
primum nam inquiram, quid sit furere: hoc si erit in te
solo, nil uerbi, pereas quin fortiter, addam.
quem mala stultitia et quemcumque inscitia ueri
caecum agit, insanum Chrysippi porticus et grex
autumat. haec populos, haec magnos formula reges,
excepto sapiente, tenet. nunc accipe, quare
desipiant omnes aeque ac tu, qui tibi nomen
insano posuere. uelut siluis, ubi passim
palantis error certo de tramite pellit,
ille sinistrorsum, hic dextrorsum abit, unus utrique
error, sed uariis inludit partibus: hoc te
crede modo insanum, nihilo ut sapientior ille
qui te deridet caudam trahat. est genus unum
stultitiae nihilum metuenda timentis, ut ignis,
ut rupes fluuiosque in campo obstare queratur;
alterum et huic uarum et nihilo sapientius ignis
per medios fluuiosque ruentis: clamet amica
mater, honesta soror cum cognatis, pater, uxor:
'hic fossa est ingens, hic rupes maxima: serua !'
non magis audierit, quam Fufius ebrius olim,
cum Ilionam edormit, Catienis mille ducentis
'mater, te appello' clamantibus. huic ego uolgus
errori similem cunctum insanire docebo.
insanit ueteres statuas Damasippus emendo:
integer est mentis Damasippi creditor ? esto.
'accipe quod numquam reddas mihi' si tibi dicam:
tune insanus eris, si acceperis, an magis excors
reiecta praeda, quam praesens Mercurius fert ?
scribe decem a Nerio: non est satis; adde Cicutae
nodosi tabulas, centum, mille adde catenas:
effugiet tamen haec sceleratus uincula Proteus.
cum rapies in ius malis ridentem alienis,
fiet aper, modo auis, modo saxum et, cum uolet, arbor
si male rem gerere insani est, contra bene sani:
putidius multo cerebrum est, mihi crede, Perelli
dictantis, quod tu numquam rescribere possis.
audire atque togam iubeo conponere, quisquis
ambitione mala aut argenti pallet amore,
quisquis luxuria tristiue superstitione
aut alio mentis morbo calet: huc propius me,
dum doceo insanire omnis uos, ordine adite.
danda est ellebori multo pars maxima auaris:
nescio an Anticyram ratio illis destinet omnem.
heredes Staberi summam incidere sepulcro,
ni sic fecissent, gladiatorum dare centum
damnati populo paria atque epulum arbitrio Arri,
frumenti quantum metit Africa. 'siue ego praue
seu recte hoc uolui, ne sis patruus mihi': credo,
hoc Staberi prudentem animum uidisse. quid ergo
sensit, cum summam patrimoni insculpere saxo
heredes uoluit ? quoad uixit, credidit ingens
pauperiem uitium et cauit nihil acrius, ut, si
forte minus locuples uno quadrante perisset,
ipse uideretur sibi nequior. 'omnis enim res,
uirtus, fama, decus, diuina humanaque pulchris
diuitiis parent; quas qui construxerit, ille
clarus erit, fortis, iustus.' 'sapiensne ?' 'etiam, et rex
et quidquid uolet.' hoc ueluti uirtute paratum
sperauit magnae laudi fore. quid simile isti
Graecus Aristippus ? qui seruos proicere aurum
in media iussit Libya, quia tardius irent
propter onus segnes. uter est insanior horum ?
nil agit exemplum, litem quod lite resoluit.
siquis emat citharas, emptas conportet in unum,
nec studio citharae nec Musae deditus ulli,
si scalpra et formas non sutor, nautica uela
auersus mercaturis: delirus et amens
undique dicatur merito. qui discrepat istis,
qui nummos aurumque recondit, nescius uti
conpositis metuensque uelut contingere sacrum ?
siquis ad ingentem frumenti semper aceruum
porrectus uigilet cum longo fuste neque illinc
audeat esuriens dominus contingere granum
ac potius foliis parcus uescatur amaris;
si positis intus Chii ueterisque Falerni
mille cadis—nihil est: tercentum milibus, acre
potet acetum; age si et stramentis incubet unde-
octoginta annos natus, cui stragula uestis,
blattarum ac tinearum epulae, putrescat in arca:
nimirum insanus paucis uideatur, eo quod
maxima pars hominum morbo iactatur eodem.
filius aut etiam haec libertus ut ebibat heres,
dis inimice senex custodis ? ne tibi desit ?
quantulum enim summae curtabit quisque dierum,
unguere si caules oleo meliore caputque
coeperis inpexa foedum porrigine ? quare,
si quiduis satis est, peiuras, surripis, aufers
undique ? tun sanus ? populum si caedere saxis
incipias seruosue tuos, quos aere pararis,
insanum te omnes pueri clamentque puellae;
cum laqueo uxorem interimis matremque ueneno,
incolumi capite es ? quid enim ? neque tu hoc facis Argis
nec ferro ut demens genetricem occidis Orestes.
an tu reris eum occisa insanisse parente
ac non ante malis dementem actum Furiis quam
in matris iugulo ferrum tepefecit acutum ?
quin, ex quo est habitus male tutae mentis Orestes,
nil sane fecit quod tu reprehendere possis:
non Pyladen ferro uiolare aususue sororem
Electran, tantum maledicit utrique uocando
hanc Furiam, hunc aliud, iussit quod splendida bilis.
pauper Opimius argenti positi intus et auri,
qui Veientanum festis potare diebus
Campana solitus trulla uappamque profestis,
quondam lethargo grandi est oppressus, ut heres
iam circum loculos et clauis laetus ouansque
curreret. hunc medicus multum celer atque fidelis
excitat hoc pacto: mensam poni iubet atque
effundi saccos nummorum, accedere pluris
ad numerandum: hominem sic erigit; addit et illud:
'ni tua custodis, auidus iam haec auferet heres.'
'men uiuo ?' 'ut uiuas igitur, uigila. hoc age.' 'quid uis ?'
'deficient inopem uenae te, ni cibus atque
ingens accedit stomacho fultura ruenti.
tu cessas ? agedum sume hoc tisanarium oryzae.'
'quanti emptae ?' 'paruo.' 'quanti ergo ?' 'octussibus.' 'eheu,
quid refert, morbo an furtis pereamque rapinis ?'
quisnam igitur sanus ? qui non stultus. quid auarus ?
stultus et insanus. quid, siquis non sit auarus,
continuo sanus ? minime. cur, Stoice ? dicam.
'non est cardiacus' Craterum dixisse putato
'hic aeger'. recte est igitur surgetque ? negabit.
quod latus aut renes morbo temptentur acuto
non est periurus neque sordidus: inmolet aequis
hic porcum Laribus; uerum ambitiosus et audax:
nauiget Anticyram. quid enim differt, barathrone
dones quidquid habes an numquam utare paratis ?
Seruius Oppidius Canusi duo praedia, diues
antiquo censu, gnatis diuisse duobus
fertur et hoc moriens pueris dixisse uocatis
ad lectum: 'postquam te talos, Aule, nucesque
ferre sinu laxo, donare et ludere uidi,
te, Tiberi, numerare, cauis abscondere tristem,
extimui, ne uos ageret uesania discors,
tu Nomentanum, tu ne sequerere Cicutam.
quare per diuos oratus uterque Penatis
tu caue ne minuas, tu ne maius facias id
quod satis esse putat pater et natura coercet.
praeterea ne uos titillet gloria, iure
iurando obstringam ambo: uter aedilis fueritue
uestrum praetor, is intestabilis et sacer esto.'
in cicere atque faba bona tu perdasque lupinis,
latus ut in circo spatiere et aeneus ut stes,
nudus agris, nudus nummis, insane, paternis;
scilicet ut plausus quos fert Agrippa feras tu,
astuta ingenuum uolpes imitata leonem ?
nequis humasse uelit Aiacem, Atrida, uetas cur ?
'rex sum—' nil ultra quaero plebeius. '—et aequam
rem imperito, ac sicui uideor non iustus, inulto
dicere quod sentit permitto.' maxime regum,
di tibi dent capta classem redducere Troia.
ergo consulere et mox respondere licebit ?
'consule.' cur Aiax, heros ab Achille secundus,
putescit, totiens seruatis clarus Achiuis,
gaudeat ut populus Priami Priamusque inhumato,
per quem tot iuuenes patrio caruere sepulcro ?
'mille ouium insanus morti dedit, inclitum Ulixen
et Menelaum una mecum se occidere clamans.'
tu cum pro uitula statuis dulcem Aulide natam
ante aras spargisque mola caput, inprobe, salsa,
rectum animi seruas ? 'quorsum ?' insanus quid enim Aiax
fecit ? cum strauit ferro pecus, abstinuit uim
uxore et gnato; mala multa precatus Atridis
non ille aut Teucrum aut ipsum uiolauit Ulixen.
'uerum ego, ut haerentis aduerso litore nauis
eriperem, prudens placaui sanguine diuos.'
nempe tuo, furiose ? 'meo, sed non furiosus.'
qui species alias ueris scelerisque tumultu
permixtas capiet, commotus habebitur atque
stultitiane erret nihilum distabit an ira.
Aiax inmeritos cum occidit desipit agnos:
cum prudens scelus ob titulos admittis inanis,
stas animo et purum est uitio tibi cum tumidum est cor ?
siquis lectica nitidam gestare amet agnam,
huic uestem ut gnatae, paret ancillas, paret aurum,
Rufam aut Pusillam appellet fortique marito
destinet uxorem: interdicto huic omne adimat ius
praetor et ad sanos abeat tutela propinquos.
quid, siquis gnatam pro muta deuouet agna,
integer est animi ? ne dixeris. ergo ubi praua
stultitia, hic summa est insania; qui sceleratus,
et furiosus erit; quem cepit uitrea fama,
hunc circumtonuit gaudens Bellona cruentis.
nunc age luxuriam et Nomentanum arripe mecum.
uincet enim stultos ratio insanire nepotes.
hic simul accepit patrimoni mille talenta,
edicit, piscator uti, pomarius, auceps,
unguentarius ac Tusci turba inpia uici,
cum scurris fartor, cum Velabro omne macellum
mane domum ueniant. quid tum ? uenere frequentes,
uerba facit leno: 'quidquid mihi, quidquid et horum
cuique domi est, id crede tuum et uel nunc pete uel cras.'
accipe quid contra haec iuuenis responderit aequus.
'in niue Lucana dormis ocreatus, ut aprum
cenem ego; tu piscis hiberno ex aequore uerris.
segnis ego, indignus qui tantum possideam; aufer,
sume tibi deciens; tibi tantundem; tibi triplex,
unde uxor media currit de nocte uocata.'
filius Aesopi detractam ex aure Metellae,
scilicet ut deciens solidum absorberet, aceto
diluit insignem bacam: qui sanior ac si
illud idem in rapidum flumen iaceretue cloacam ?
Quinti progenies Arri, par nobile fratrum
nequitia et nugis prauorum et amore gemellum
luscinias soliti inpenso prandere coemptas,
quorsum abeant ? sani ut creta, an carbone notati ?
aedificare casas, plostello adiungere muris,
ludere par inpar, equitare in harundine longa
siquem delectet barbatum, amentia uerset.
si puerilius his ratio esse euincet amare
nec quicquam differre, utrumne in puluere, trimus
quale prius, ludas opus, an meretricis amore
sollicitus plores: quaero, faciasne quod olim
mutatus Polemon ? ponas insignia morbi,
fasciolas, cubital, focalia, potus ut ille
dicitur ex collo furtim carpsisse coronas,
postquam est inpransi correptus uoce magistri ?
porrigis irato puero cum poma, recusat;
'sume, catelle': negat; si non des, optet. amator
exclusus qui distat, agit ubi secum, eat an non,
quo rediturus erat non arcessitus, et haeret
inuisis foribus ? 'nec nunc, cum me uocet ultro,
accedam ? an potius mediter finire dolores ?
exclusit; reuocat: redeam ? non, si obsecret.' ecce
seruos, non paulo sapientior 'o ere, quae res
nec modum habet neque consilium, ratione modoque
tractari non uolt. in amore haec sunt mala, bellum,
pax rursum: haec siquis tempestatis prope ritu
mobilia et caeca fluitantia sorte laboret
reddere certa sibi, nihilo plus explicet ac si
insanire paret certa ratione modoque.'
quid ? cum Picenis excerpens semina pomis
gaudes, si cameram percusti forte, penes te es ?
quid ? cum balba feris annoso uerba palato,
aedificante casas qui sanior ? adde cruorem
stultitiae atque ignem gladio scrutare. modo, inquam.
Hellade percussa Marius cum praecipitat se,
cerritus fuit ? an commotae crimine mentis
absolues hominem et sceleris damnabis eundem
ex more inponens cognata uocabula rebus ?
libertinus erat, qui circum compita siccus
lautis mane senex manibus currebat et 'unum',
—'quid tam magnum ?' addens—, 'unum me surpite morti !
dis etenim facile est' orabat, sanus utrisque
auribus atque oculis; mentem, nisi litigiosus,
exciperet dominus, cum uenderet. hoc quoque uolgus
Chrysippus ponit fecunda in gente Meneni.
'Iuppiter, ingentis qui das adimisque dolores,'
mater ait pueri mensis iam quinque cubantis,
'frigida si puerum quartana reliquerit, illo
mane die, quo tu indicis ieiunia, nudus
in Tiberi stabit.' casus medicusue leuarit
aegrum ex praecipiti: mater delira necabit
in gelida fixum ripa febrimque reducet,
quone malo mentem concussa ? timore deorum."
haec mihi Stertinius, sapientum octauos, amico
arma dedit, posthac ne conpellarer inultus.
dixerit insanum qui me, totidem audiet atque
respicere ignoto discet pendentia tergo.'
'Stoice, post damnum sic uendas omnia pluris,
qua me stultitia, quoniam non est genus unum,
insanire putas ? ego nam uideor mihi sanus.'
'quid, caput abscissum manibus cum portat Agaue
gnati infelicis, sibi tunc furiosa uidetur ?'
'stultum me fateor—liceat concedere ueris—
atque etiam insanum; tantum hoc edissere, quo me
aegrotare putes animi uitio.' 'accipe: primum
aedificas, hoc est longos imitaris, ab imo
ad summum totus moduli bipedalis, et idem
corpore maiorem rides Turbonis in armis
spiritum et incessum: qui ridiculus minus illo ?
an, quodcumque facit Maecenas, te quoque uerum est,
tanto dissimilem et tanto certare minorem ?
absentis ranae pullis uituli pede pressis
unus ubi effugit, matri denarrat, ut ingens
belua cognatos eliserit: illa rogare,
quantane ? num tantum, sufflans se, magna fuisset ?
'maior dimidio.' 'num tanto ?' cum magis atque
se magis inflaret, 'non, si te ruperis,' inquit,
'par eris.' haec a te non multum abludit imago.
adde poemata nunc, hoc est, oleum adde camino,
quae siquis sanus fecit, sanus facis et tu.
non dico horrendam rabiem—' 'iam desine.' '— cultum
maiorem censu —' 'teneas, Damasippe, tuis te.'
'— mille puellarum, puerorum mille furores —'
'o maior tandem parcas, insane, minori.'

IV — (EPICVREORVM, DE RE CVLINARIA ET FERCVLIS PRAECEPTA RIDET)

'Unde et quo Catius ?' 'non est mihi tempus, auenti
ponere signa nouis praeceptis, qualia uincent
Pythagoran Anytique reum doctumque Platona.'
'peccatum fateor, cum te sic tempore laeuo
interpellarim; sed des ueniam bonus, oro.
quodsi interciderit tibi nunc aliquid, repetes mox,
siue est naturae hoc siue artis, mirus utroque.'
'quin id erat curae, quo pacto cuncta tenerem
utpote res tenuis, tenui sermone peractas.'
'ede hominis nomen, simul et, Romanus an hospes.'
'ipsa memor praecepta canam, celabitur auctor.
longa quibus facies ouis erit, illa memento,
ut suci melioris et ut magis alba rotundis,
ponere: namque marem cohibent callosa uitellum.
cole suburbano qui siccis creuit in agris
dulcior: inriguo nihil est elutius horto.
si uespertinus subito te oppresserit hospes,
ne gallina malum responset dura palato,
doctus eris uiuam musto mersare Falerno:
hoc teneram faciet. pratensibus optima fungis
natura est; aliis male creditur. ille salubris
aestates peraget, qui nigris prandia moris
finiet, ante grauem quae legerit arbore solem.
Aufidius forti miscebat mella Falerno:
mendose, quoniam uacuis conmittere uenis
nil nisi lene decet: leni praecordia mulso
prolueris melius. si dura morabitur aluus,
mitulus et uiles pellent obstantia conchae
et lapathi breuis herba, sed albo non sine Coo.
lubrica nascentes inplent conchylia lunae;
sed non omne mare est generosae fertile testae:
murice Baiano melior Lucrina peloris,
ostrea Circeis, Miseno oriuntur echini,
pectinibus patulis iactat se molle Tarentum.
nec sibi cenarum quiuis temere arroget artem,
non prius exacta tenui ratione saporum.
nec satis est cara piscis auerrere mensa
ignarum, quibus est ius aptius et quibus assis
languidus in cubitum iam se conuiua reponet.
Umber et iligna nutritus glande rotundas
curuat aper lances carnem uitantis inertem;
nam Laurens malus est, uluis et harundine pinguis.
uinea submittit capreas non semper edulis.
fecundae leporis sapiens sectabitur armos.
piscibus atque auibus quae natura et foret aetas,
ante meum nulli patuit quaesita palatum.
sunt quorum ingenium noua tantum crustula promit.
nequaquam satis in re una consumere curam,
ut siquis solum hoc, mala ne sint uina, laboret,
quali perfundat piscis securus oliuo.
Massica si caelo suppones uina sereno,
nocturna siquid crassi est tenuabitur aura
et decedet odor neruis inimicus; at illa
integrum perdunt lino uitiata saporem.
Surrentina uafer qui miscet faece Falerna
uina, columbino limum bene colligit ouo,
quatenus ima petit uoluens aliena uitellus.
tostis marcentem squillis recreabis et Afra
potorem coclea; nam lactuca innatat acri
post uinum stomacho; perna magis et magis hillis
flagitat inmorsus refici, quin omnia malit
quaecumque inmundis feruent allata popinis.
est operae pretium duplicis pernoscere iuris
naturam. simplex e dulci constat oliuo,
quod pingui miscere mero muriaque decebit
non alia quam qua Byzantia putuit orca.
hoc ubi confusum sectis inferbuit herbis
Corycioque croco sparsum stetit, insuper addes
pressa Venafranae quod baca remisit oliuae.
Picenis cedunt pomis Tiburtia suco:
nam facie praestant, uenucula conuenit ollis;
rectius Albanam fumo duraueris uuam.
hanc ego cum malis, ego faecem primus et allec,
primus et inuenior piper album cum sale nigro
incretum puris circumposuisse catillis.
inmane est uitium dare milia terna macello
angustoque uagos piscis urgere catino.
magna mouet stomacho fastidia, seu puer unctis
tractauit calicem manibus, dum furta ligurrit,
siue grauis ueteri creterrae limus adhaesit.
uilibus in scopis, in mappis, in scobe quantus
consistit sumptus ? neglectis flagitium ingens.
ten lapides uarios lutulenta radere palma
et Tyrias dare circum inlota toralia uestis,
oblitum, quanto curam sumptumque minorem
haec habeant, tanto reprehendi iustius illis,
quae nisi diuitibus nequeunt contingere mensis ?'
'docte Cati, per amicitiam diuosque rogatus
ducere me auditum, perges quocumque, memento.
nam quamuis memori referas mihi pectore cuncta,
non tamen interpres tantundem iuueris. adde
uoltum habitumque hominis, quem tu uidisse beatus
non magni pendis, quia contigit; at mihi cura
non mediocris inest, fontis ut adire remotos
atque haurire queam uitae praecepta beatae.'

V — (QVIBVS ARTIBVS CAPTANDA TESTAMENTA)

'Hoc quoque, Tiresia, praeter narrata petenti
responde, quibus amissas reparare queam res
artibus atque modis. quid rides ?' 'iamne doloso
non satis est Ithacam reuehi patriosque penatis
adspicere ?' 'o nulli quicquam mentite, uides ut
nudus inopsque domum redeam te uate, neque illic
aut apotheca procis intacta est aut pecus: atqui
et genus et uirtus, nisi cum re, uilior alga est.'
quando pauperiem missis ambagibus horres,
accipe qua ratione queas ditescere. turdus
siue aliud priuum dabitur tibi, deuolet illuc,
res ubi magna nitet domino sene; dulcia poma
et quoscumque feret cultus tibi fundus honores
ante Larem gustet uenerabilior Lare diues.
qui quamuis periurus erit, sine gente, cruentus
sanguine fraterno, fugitiuus, ne tamen illi
tu comes exterior, si postulet, ire recuses.'
'utne tegam spurco Damae latus ? haud ita Troiae
me gessi, certans semper melioribus.' 'ergo
pauper eris.' 'fortem hoc animum tolerare iubebo;
et quondam maiora tuli. tu protinus, unde
diuitias aerisque ruam, dic, augur, aceruos.'
'dixi equidem et dico: captes astutus ubique
testamenta senum neu, si uafer unus et alter
insidiatorem praeroso fugerit hamo,
aut spem deponas aut artem inlusus omittas.
magna minorue foro si res certabitur olim,
uiuet uter locuples sine gnatis, inprobus, ultro
qui meliorem audax uocet in ius, illius esto
defensor; fama ciuem causaque priorem
sperne, domi si gnatus erit fecundaue coniux.
"Quinte" puta aut "Publi"—gaudent praenomine molles
auriculae—"tibi me uirtus tua fecit amicum.
ius anceps noui, causas defendere possum;
eripiet quiuis oculos citius mihi quam te
contemptum cassa nuce pauperet; haec mea cura est,
nequid tu perdas neu sis iocus." ire domum atque
pelliculam curare iube; fi cognitor ipse,
persta atque obdura: seu rubra Canicula findet
infantis statuas, seu pingui tentus omaso
Furius hibernas cana niue conspuet Alpis.
"nonne uides" aliquis cubito stantem prope tangens
inquiet, "ut patiens, ut amicis aptus, ut acer ?"
plures adnabunt thynni et cetaria crescent.
sicui praeterea ualidus male filius in re
praeclara sublatus aletur, ne manifestum
caelibis obsequium nudet te, leniter in spem
adrepe officiosus, ut et scribare secundus
heres et, siquis casus puerum egerit Orco,
in uacuom uenias: perraro haec alea fallit.
qui testamentum tradet tibi cumque legendum,
abnuere et tabulas a te remouere memento,
sic tamen, ut limis rapias, quid prima secundo
cera uelit uersu; solus multisne coheres,
ueloci percurre oculo. plerumque recoctus
scriba ex quinqueuiro coruum deludet hiantem
captatorque dabit risus Nasica Corano.'
'num furis ? an prudens ludis me obscura canendo ?'
'o Laertiade, quidquid dicam, aut erit aut non:
diuinare etenim magnus mihi donat Apollo.'
'quid tamen ista uelit sibi fabula, si licet, ede.'
'tempore quo iuuenis Parthis horrendus, ab alto
demissum genus Aenea, tellure marique
magnus erit, forti nubet procera Corano
filia Nasicae, metuentis reddere soldum.
tum gener hoc faciet: tabulas socero dabit atque
ut legat orabit; multum Nasica negatas
accipiet tandem et tacitus leget inuenietque
nil sibi legatum praeter plorare suisque.
illud ad haec iubeo: mulier si forte dolosa
libertusue senem delirum temperet, illis
accedas socius: laudes, lauderis ut absens.
adiuuat hoc quoque, sed uincit longe prius ipsum
expugnare caput. scribet mala carmina uecors:
laudato. scortator erit: caue te roget; ultro
Penelopam facilis potiori trade.' 'putasne
perduci poterit tam frugi tamque pudica,
quam nequiere proci recto depellere cursu ?'
'uenit enim magnum donandi parca iuuentus
nec tantum ueneris quantum studiosa culinae.
sic tibi Penelope frugi est; quae si semel uno
de sene gustarit tecum partita lucellum,
ut canis a corio numquam absterrebitur uncto.
me sene quod dicam factum est. anus inproba Thebis
ex testamento sic est elata: cadauer
unctum oleo largo nudis umeris tulit heres,
scilicet elabi si posset mortua; credo,
quod nimium institerat uiuenti. cautus adito
neu desis operae neue immoderatus abundes.
difficilem et morosum offendet garrulus: ultra
'non' 'etiam' sileas; Dauus sis comicus atque
stes capite obstipo, multum similis metuenti.
obsequio grassare; mone, si increbruit aura,
cautus uti uelet carum caput; extrahe turba
oppositis umeris; aurem substringe loquaci.
inportunus amat laudari: donec 'ohe iam'
ad caelum manibus sublatis dixerit, urge:
crescentem tumidis infla sermonibus utrem.
cum te seruitio longo curaque leuarit,
et certum uigilans "quartae sit partis Ulixes"
audieris "heres": "ergo nunc Dama sodalis
nusquam est ? unde mihi tam fortem tamque fidelem ?"
sparge subinde et, si paulum potes inlacrimare, est
gaudia prodentem uoltum celare. sepulcrum
permissum arbitrio sine sordibus exstrue: funus
egregie factum laudet uicinia. siquis
forte coheredum senior male tussiet, huic tu
dic, ex parte tua seu fundi siue domus sit
emptor, gaudentem nummo te addicere. sed me
imperiosa trahit Proserpina: uiue ualeque.'

VI — (RVSTICANAE VITAE COMMODA VRBANIS MOLESTIIS OPPONVNTVR)

Hoc erat in uotis: modus agri non ita magnus,
hortus ubi et tecto uicinus iugis aquae fons
et paulum siluae super his foret. auctius atque
di melius fecere. bene est. nil amplius oro,
Maia nate, nisi ut propria haec mihi munera faxis.
si neque maiorem feci ratione mala rem
nec sum facturus uitio culpaue minorem,
si ueneror stultus nihil horum 'o si angulus ille
proximus accedat, qui nunc denormat agellum !'
'o si urnam argenti fors quae mihi monstret, ut illi,
thesauro inuento qui mercennarius agrum
illum ipsum mercatus arauit, diues amico
Hercule !', si quod adest gratum iuuat, hac prece te oro:
pingue pecus domino facias et cetera praeter
ingenium, utque soles, custos mihi maximus adsis.
ergo ubi me in montes et in arcem ex urbe remoui,
quid prius inlustrem saturis musaque pedestri ?
nec mala me ambitio perdit nec plumbeus auster
autumnusque grauis, Libitinae quaestus acerbae.
Matutine pater, seu Iane libentius audis,
unde homines operum primos uitaeque labores
instituunt—sic dis placitum—, tu carminis esto
principium. Romae sponsorem me rapis: 'eia,
ne prior officio quisquam respondeat, urge.'
siue aquilo radit terras seu bruma niualem
interiore diem gyro trahit, ire necesse est.
postmodo quod mi obsit clare certumque locuto
luctandum in turba et facienda iniuria tardis.
'quid tibi uis, insane ?' et 'quam rem agis ?' inprobus urget
iratis precibus, 'tu pulses omne quod obstat,
ad Maecenatem memori si mente recurras.'
hoc iuuat et melli est, non mentiar. at simul atras
uentum est Esquilias, aliena negotia centum
per caput et circa saliunt latus. 'ante secundam
Roscius orabat sibi adesses ad Puteal cras.'
'de re communi scribae magna atque noua te
orabant hodie meminisses, Quinte, reuerti.'
'inprimat his cura Maecenas signa tabellis.'
dixeris: 'experiar': 'si uis, potes,' addit et instat.
septimus octauo propior iam fugerit annus,
ex quo Maecenas me coepit habere suorum
in numero, dumtaxat ad hoc, quem tollere raeda
uellet iter faciens et cui concredere nugas
hoc genus: 'hora quota est ?' 'Thraex est Gallina Syro par ?'
'matutina parum cautos iam frigora mordent',
et quae rimosa bene deponuntur in aure.
per totum hoc tempus subiectior in diem et horam
inuidiae noster. ludos spectauerat, una
luserat in campo: 'fortunae filius' omnes.
frigidus a rostris manat per compita rumor:
quicumque obuius est, me consulit: 'o bone—nam te
scire, deos quoniam propius contingis oportet—,
numquid de Dacis audisti ?' 'nil equidem.' 'ut tu
semper eris derisor.' 'at omnes di exagitent me,
si quicquam.' 'quid ? militibus promissa Triquetra
praedia Caesar an est Itala tellure daturus ?'
iurantem me scire nihil mirantur ut unum
scilicet egregii mortalem altique silenti.
perditur haec inter misero lux non sine uotis:
o rus, quando ego te adspiciam quandoque licebit
nunc ueterum libris, nunc somno et inertibus horis
ducere sollicitae iucunda obliuia uitae ?
o quando faba Pythagorae cognata simulque
uncta satis pingui ponentur holuscula lardo ?
o noctes cenaeque deum, quibus ipse meique
ante Larem proprium uescor uernasque procacis
pasco libatis dapibus. prout cuique libido est,
siccat inaequalis calices conuiua solutus
legibus insanis, seu quis capit acria fortis
pocula seu modicis uuescit laetius. ergo
sermo oritur, non de uillis domibusue alienis,
nec male necne Lepos saltet; sed, quod magis ad nos
pertinet et nescire malum est, agitamus, utrumne
diuitiis homines an sint uirtute beati,
quidue ad amicitias, usus rectumne, trahat nos
et quae sit natura boni summumque quid eius.
Ceruius haec inter uicinus garrit anilis
ex re fabellas. siquis nam laudat Arelli
sollicitas ignarus opes, sic incipit: 'olim
rusticus urbanum murem mus paupere fertur
accepisse cauo, ueterem uetus hospes amicum,
asper et attentus quaesitis, ut tamen artum
solueret hospitiis animum. quid multa ? neque ille
sepositi ciceris nec longae inuidit auenae,
aridum et ore ferens acinum semesaque lardi
frusta dedit, cupiens uaria fastidia cena
uincere tangentis male singula dente superbo,
cum pater ipse domus palea porrectus in horna
esset ador loliumque, dapis meliora relinquens.
tandem urbanus ad hunc "quid te iuuat" inquit, "amice,
praerupti nemoris patientem uiuere dorso ?
uis tu homines urbemque feris praeponere siluis ?
carpe uiam, mihi crede, comes, terrestria quando
mortalis animas uiuunt sortita neque ulla est
aut magno aut paruo leti fuga: quo, bone, circa,
dum licet, in rebus iucundis uiue beatus,
uiue memor, quam sis aeui breuis." haec ubi dicta
agrestem pepulere, domo leuis exsilit; inde
ambo propositum peragunt iter, urbis auentes
moenia nocturni subrepere. iamque tenebat
nox medium caeli spatium, cum ponit uterque
in locuplete domo uestigia, rubro ubi cocco
tincta super lectos canderet uestis eburnos
multaque de magna superessent fercula cena,
quae procul exstructis inerant hesterna canistris.
ergo ubi purpurea porrectum in ueste locauit
agrestem, ueluti succinctus cursitat hospes
continuatque dapes nec non uerniliter ipsis
fungitur officiis, praelambens omne quod adfert.
ille cubans gaudet mutata sorte bonisque
rebus agit laetum conuiuam, cum subito ingens
ualuarum strepitus lectis excussit utrumque.
currere per totum pauidi conclaue magisque
exanimes trepidare, simul domus alta Molossis
personuit canibus. tum rusticus: "haud mihi uita
est opus hac" ait et "ualeas: me silua cauosque
tutus ab insidiis tenui solabitur eruo."'

VII — (LIBERTATE DECEMBRI VSVS, HERVM SVVM DAVVS ACRITER OBIVRGAT)

'Iamdudum ausculto et cupiens tibi dicere seruos
pauca reformido.' 'Dauusne ?' 'ita, Dauus, amicum
mancipium domino et frugi quod sit satis, hoc est,
ut uitale putes.' 'age libertate Decembri,
quando ita maiores uoluerunt, utere: narra.'
'pars hominum uitiis gaudet constanter et urget
propositum; pars multa natat, modo recta capessens,
interdum prauis obnoxia. saepe notatus
cum tribus anellis, modo laeua Priscus inani
uixit inaequalis, clauum ut mutaret in horas,
aedibus ex magnis subito se conderet unde
mundior exiret uix libertinus honeste;
iam moechus Romae, iam mallet doctus Athenis
uiuere, Vortumnis quotquot sunt natus iniquis.
scurra Volanerius, postquam illi iusta cheragra
contudit articulos, qui pro se tolleret atque
mitteret in phimum talos, mercede diurna
conductum pauit: quanto constantior isdem
in uitiis, tanto leuius miser ac prior illo
qui iam contento, iam laxo fune laborat.'
'non dices hodie, quorsum haec tam putida tendant,
furcifer ?' 'ad te, inquam.' 'quo pacto, pessime ?' 'laudas
fortunam et mores antiquae plebis, et idem,
siquis ad illa deus subito te agat, usque recuses,
aut quia non sentis, quod clamas, rectius esse,
aut quia non firmus rectum defendis et haeres
nequiquam caeno cupiens euellere plantam.
Romae rus optas; absentem rusticus urbem
tollis ad astra leuis. si nusquam es forte uocatus
ad cenam, laudas securum holus ac, uelut usquam
uinctus eas, ita te felicem dicis amasque,
quod nusquam tibi sit potandum. iusserit ad se
Maecenas serum sub lumina prima uenire
conuiuam: "nemon oleum fert ocius ? ecquis
audit ?" cum magno blateras clamore fugisque.
Muluius et scurrae, tibi non referenda precati,
discedunt. "etenim fateor me" dixerit ille
"duci uentre leuem, nasum nidore supinor,
inbecillus, iners, siquid uis, adde, popino.
tu cum sis quod ego et fortassis nequior, ultro
insectere uelut melior uerbisque decoris
obuoluas uitium ?" quid, si me stultior ipso
quingentis empto drachmis deprenderis ? aufer
me uoltu terrere; manum stomachumque teneto,
dum quae Crispini docuit me ianitor edo.
te coniunx aliena capit, meretricula Dauum:
peccat uter nostrum cruce dignius ? acris ubi me
natura intendit, sub clara nuda lucerna
quaecumque excepit turgentis uerbera caudae
clunibus aut agitauit equum lasciua supinum,
dimittit neque famosum neque sollicitum, ne
ditior aut formae melioris meiat eodem.
tu cum proiectis insignibus, anulo equestri
Romanoque habitu, prodis ex iudice Dama,
turpis odoratum caput obscurante lacerna,
non es quod simulas ? metuens induceris atque
altercante libidinibus tremis ossa pauore.
quid refert, uri uirgis ferroque necari
auctoratus eas, an turpi clausus in arca,
quo te demisit peccati conscia erilis,
contractum genibus tangas caput ? estne marito
matronae peccantis in ambo iusta potestas,
in corruptorem uel iustior ? illa tamen se
non habitu mutatue loco peccatue superne,
cum te formidet mulier neque credat amanti.
ibis sub furcam prudens dominoque furenti
conmittes rem omnem et uitam et cum corpore famam
euasti: credo, metues doctusque cauebis:
quaeres, quando iterum paueas iterumque perire
possis, o totiens seruus. quae belua ruptis,
cum semel effugit, reddit se praua catenis ?
"non sum moechus" ais. neque ego hercule fur, ubi uasa
praetereo sapiens argentea. tolle periclum:
iam uaga prosiliet frenis natura remotis.
tune mihi dominus, rerum imperiis hominumque
tot tantisque minor, quem ter uindicta quaterque
inposita haud umquam misera formidine priuet ?
adde super, dictis quod non leuius ualeat; nam,
siue uicarius est, qui seruo paret, uti mos
uester ait, seu conseruus, tibi quid sum ego ? nempe
tu, mihi qui imperitas, aliis seruis miser atque
duceris ut neruis alienis mobile lignum.
quisnam igitur liber ? sapiens sibi qui imperiosus,
quem neque pauperies neque mors neque uincula terrent,
responsare cupidinibus, contemnere honores
fortis, et in se ipso totus, teres atque rotundus,
externi nequid ualeat per leue morari,
in quem manca ruit semper fortuna. potesne
ex his ut proprium quid noscere ? quinque talenta
poscit te mulier, uexat foribusque repulsum
perfundit gelida, rursus uocat: eripe turpi
colla iugo liber, "liber sum" dic age. non quis.
urget enim dominus mentem non lenis et acris
subiectat lasso stimulos uersatque negantem.
uel cum Pausiaca torpes, insane, tabella,
qui peccas minus atque ego, cum Fului Rutubaeque
aut Pacideiani contento poplite miror
proelia rubrica picta aut carbone, uelut si
re uera pugnent, feriant uitentque mouentes
arma uiri ? nequam et cessator Dauus; at ipse
subtilis ueterum iudex et callidus audis.
nil ego, si ducor libo fumante: tibi ingens
uirtus atque animus cenis responsat opimis ?
obsequium uentris mihi perniciosius est cur ?
tergo plector enim. qui tu inpunitior illa,
quae paruo sumi nequeunt, obsonia captas ?
nempe inamarescunt epulae sine fine petitae
inlusique pedes uitiosum ferre recusant
corpus. an hic peccat, sub noctem qui puer uuam
furtiua mutat strigili: qui praedia uendit,
nil seruile gulae parens habet ? adde, quod idem
non horam tecum esse potes, non otia recte
ponere teque ipsum uitas fugitiuus et erro,
iam uino quaerens, iam somno fallere curam,
frustra: nam comes atra premit sequiturque fugacem.'
'unde mihi lapidem ?' 'quorsum est opus ?' 'unde sagittas ?'
'aut insanit homo aut uersus facit.' 'ocius hinc te
ni rapis, accedes opera agro nona Sabino.'

VIII — (NASIDIENI CENA FACETE DESCRIPTA)

'Ut Nasidieni iuuit te cena beati ?
nam mihi quaerenti conuiuam dictus here illic
de medio potare die.' 'sic, ut mihi numquam
in uita fuerit melius.' 'da, si graue non est,
quae prima iratum uentrem placauerit esca.'
'in primis Lucanus aper: leni fuit austro
captus, ut aiebat cenae pater: acria circum
rapula, lactucae, radices, qualia lassum
peruellunt stomachum, siser, allec, faecula Coa.
his ut sublatis puer alte cinctus acernam
gausape purpureo mensam pertersit et alter
sublegit quodcumque iaceret inutile quodque
posset cenantis offendere, ut Attica uirgo
cum sacris Cereris procedit fuscus Hydaspes
Caecuba uina ferens, Alcon Chium maris expers.
hic erus "Albanum, Maecenas, siue Falernum
te magis adpositis delectat, habemus utrumque."'
'diuitias miseras ! sed quis cenantibus una,
Fundani, pulcre fuerit tibi, nosse laboro.'
'summus ego et prope me Viscus Thurinus et infra,
si memini, Varius; cum Seruilio Balatrone
Vibidius, quos Maecenas adduxerat umbras.
Nomentanus erat super ipsum, Porcius infra,
ridiculus totas semel absorbere placentas;
Nomentanus ad hoc, qui, siquid forte lateret,
indice monstraret digito; nam cetera turba,
nos, inquam, cenamus auis, conchylia, piscis,
longe dissimilem noto celantia sucum,
ut uel continuo patuit, cum passeris atque
ingustata mihi porrexerit ilia rhombi.
post hoc me docuit melimela rubere minorem
ad lunam delecta. quid hoc intersit, ab ipso
audieris melius. tum Vibidius Balatroni
"nos nisi damnose bibimus, moriemur inulti,"
et calices poscit maiores. uertere pallor
tum parochi faciem nil sic metuentis ut acris
potores, uel quod maledicunt liberius uel
feruida quod subtile exsurdant uina palatum.
inuertunt Allifanis uinaria tota
Vibidius Balatroque secutis omnibus: imi
conuiuae lecti nihilum nocuere lagoenis.
adfertur squillas inter murena natantis
in patina porrecta. sub hoc erus "haec grauida" inquit
"capta est, deterior post partum carne futura.
his mixtum ius est: oleo, quod prima Venafri
pressit cella; garo de sucis piscis Hiberi;
uino quinquenni, uerum citra mare nato,
dum coquitur—cocto Chium sic conuenit, ut non
hoc magis ullum aliud—; pipere albo, non sine aceto,
quod Methymnaeam uitio mutauerit uuam.
erucas uiridis, inulas ego primus amaras
monstraui incoquere; inlutos Curtillus echinos,
ut melius muria quod testa marina remittat."
interea suspensa grauis aulaea ruinas
in patinam fecere, trahentia pulueris atri
quantum non Aquilo Campanis excitat agris.
nos maius ueriti, postquam nihil esse pericli
sensimus, erigimur; Rufus posito capite, ut si
filius inmaturus obisset, flere. quis esset
finis, ni sapiens sic Nomentanus amicum
tolleret: "heu, Fortuna, quis est crudelior in nos
te deus ? ut semper gaudes inludere rebus
humanis !" Varius mappa conpescere risum
uix poterat. Balatro suspendens omnia naso
"haec est condicio uiuendi" aiebat, "eoque
responsura tuo numquam est par fama labori.
tene, ut ego accipiar laute, torquerier omni
sollicitudine districtum, ne panis adustus,
ne male conditum ius adponatur, ut omnes
praecincti recte pueri comptique ministrent.
adde hos praeterea casus, aulaea ruant si,
ut modo; si patinam pede lapsus frangat agaso.
sed conuiuatoris, uti ducis, ingenium res
aduersae nudare solent, celare secundae."
Nasidienus ad haec "tibi di, quaecumque preceris,
commoda dent: ita uir bonus es conuiuaque comis"
et soleas poscit. tum in lecto quoque uideres
stridere secreta diuisos aure susurros.'
'nullos his mallem ludos spectasse; sed illa
redde age quae deinceps risisti.' 'Vibidius dum
quaerit de pueris, num sit quoque fracta lagoena,
quod sibi poscenti non dentur pocula, dumque
ridetur fictis rerum Balatrone secundo,
Nasidiene, redis mutatae frontis, ut arte
emendaturus fortunam; deinde secuti
mazonomo pueri magno discerpta ferentes
membra gruis sparsi sale multo non sine farre,
pinguibus et ficis pastum iecur anseris albae
et leporum auolsos, ut multo suauius, armos,
quam si cum lumbis quis edit. tum pectore adusto
uidimus et merulas poni et sine clune palumbis,
suauis res, si non causas narraret earum et
naturas dominus; quem nos sic fugimus ulti,
ut nihil omnino gustaremus, uelut illis
Canidia adflasset, peior serpentibus Afris.'

[ XHTML 1.0 Strict ] — [ CSS ]